Τετάρτη 18 Ιανουαρίου 2012

Η ΚΑΣΣΙΩΠΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΚΑΙ Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ

......................................................................
Η ΚΑΣΣΙΩΠΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΚΑΙ Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ

«…πήρε ένα πλοίο και κατευθύνθηκε στην Κασσιώπη, όπου τραγούδησε μπροστά στο βωμό του Κασσίου Διός…».
Με αυτά τα λόγια περιγράφει ο ρωμαίος συγγραφέας Σουητώνιος την παρουσία του αυτοκράτορα Νέρωνα στην Κασσιώπη της Κέρκυρας, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του προς την Ολυμπία, προκειμένου να λάβει μέρος στους αγώνες που γίνονταν εκεί. Η ύπαρξη, επομένως, στην πόλη του ιερού του Κασσίου Διός, σε συνδυασμό με την άφιξη εκεί του πολυάριθμου θεατρικού θιάσου του Νέρωνα το 66 μ.Χ. δείχνει και τη σημασία της κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους.
Εκτός, όμως, από το Σουητώνιο πρώτος ο Κικέρωνας αναφέρει την πόλη, όπου αναγκάστηκε, μάλιστα, να παραμείνει επί επτά ημέρες περιμένοντας ούριο άνεμο για τη Ρώμη αφού προηγουμένως είχε επισκεφτεί την πόλη της Κέρκυρας.
Ακολούθως, ο αρχαίος γεωγράφος Στράβων δίνει το στίγμα της τονίζοντας «… ὅτι ἀπὸ Κασσιόπης λιμένος τῆς ἐν Κερκύρᾳ ἕως Βριντησίου στάδια χίλια ἑπτακόσια…» ενώ ο Πτολεμαίος αναφέρει ότι είναι «…πόλις καὶ ἄκρα…».
Τέλος, σχετικές αναφορές κάνουν ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος και ο Άουλος Γέλλιος ενώ ο βυζαντινός ιστορικός Προκόπιος γίνεται αρκετά συγκεκριμένος, όταν περιγράφει την καταστροφή της Κέρκυρας από τους Γότθους του Τοτίλα το 550 μ.Χ. περίπου: «Δία γάρ Κάσσιον ἐτίμων ποτὲ οἱ τῇδε ἄνθρωποι, ἐπί καὶ ἡ πόλις (…) ἐς τὸνδε τὸν χρόνον Κασώπη ἐπικαλεῖται».

Λίγα χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα το 604 μ.Χ. από τρεις επιστολές του αγίου Γρηγορίου του Διαλόγου πάπα Ρώμης πληροφορούμαστε ότι η Κασσιώπη έγινε το επίκεντρο διενέξεων μεταξύ του επισκόπου Κερκύρας Αλκίσωνα και του επισκόπου Ευροίας Ιωάννη:
Πριν το 591 ο επίσκοπος, ο κλήρος και ο λαός της Εύροιας, μιας πόλης κοντά στη σημερινή Παραμυθιά, εγκατέλειψαν την πόλη τους, όταν εμφανίστηκαν βάρβαροι, και βρήκαν καταφύγιο από τον επίσκοπο Κερκύρας Αλκίσωνα, ο οποίος τους φιλοξένησε στο κάστρο της Κασσιώπης. Ο Αλκίσων έτσι ανταποκρίθηκε σε σχετική διαταγή του αυτοκράτορος Μαυρικίου και σε σύσταση του αγίου Γρηγορίου του Διαλόγου. Η σχετική εγκύκλιος επιστολή του αγίου Γρηγορίου πάπα Ρώμης, που εστάλη προς τους επισκόπους του Ανατολικού Ιλλυρικού το Μάιο του 591, μας πληροφορεί ότι ο αυτοκράτορας Μαυρίκιος είχε εκδώσει διαταγή προς τον ύπαρχο των πραιτωρίων του Ιλλυρικού Ιοβίνο, με την οποία πρόσταζε τους επιχώριους επισκόπους, που βρίσκονταν ακόμη στις έδρες τους, να φιλοξενήσουν τους συναδέλφους τους που είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τις πόλεις τους, όταν ήλθαν οι βάρβαροι.
Όμως ο Ευροίας Ιωάννης προέβη σε ιεροπραξίες τέτοιας κλίμακας ώστε να θέσει υπό αμφισβήτηση της κανονική επισκοπική δικαιοδοσία του Αλκίσωνα στην Κασσιώπη. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι οι πρόσφυγες είχαν φέρει μαζί τους έναν πολύτιμο θησαυρό, το ιερό λείψανο του αγίου Δονάτου επισκόπου Ευροίας του Θαυματουργού, το οποίο εναπετέθη στο ναό του αγίου Ιωάννη στο κάστρο της Κασσιόπης, γεγονός που ενέτεινε τις υπερβάσεις του Ευροίας Ιωάννη.
Τότε ο Αλκίσων διαμαρτυρήθηκε στον αυτοκράτορα Μαυρίκιο, ο οποίος ανάθεσε την υπόθεση στον μητροπολίτη Νικοπόλεως Ανδρέα, ως προϊστάμενο της μητροπολιτικής περιφέρειας, στην οποία ανήκε η επισκοπή της Κέρκυρας. Ο Νικοπόλεως Ανδρέας, όπως ήταν φυσικό, δικαίωσε τον Κερκύρας, ενώ δεν είναι σαφές αν ο Ευροίας συμμορφώθηκε. Αργότερα, ο νέος επίσκοπος Ευροίας Ιωάννης, επίσης, αφού εν τω μεταξύ ο παλιός είχε πεθάνει, ανακίνησε το ζήτημα και απέσπασε από το διάδοχο του Μαυρικίου Φωκά διάταγμα που ακύρωνε τη μητροπολιτική απόφαση και αναγνώριζε τη δικαιοδοσία του επί της Κασσιώπης. Ο Αλκίσων, όμως, δεν εγκατέλειψε τον αγώνα του και κατέφυγε στον ανώτατο προϊστάμενό του τον πάπα Ρώμης Γρηγόριο τον Μέγα τον Διάλογο, στου οποίου τη δικαιοδοσία τότε ανήκε, όπως και ολόκληρο το Ανατολικό Ιλλυρικό δηλαδή η σημερινή βαλκανική χερσόνησος πλην της Θράκης. Ο πάπας δεν δυσκολεύτηκε να αναγνωρίσει τα δίκαια του Κερκύρας και έγραψε στον αποκρισάριό του στην Κωνσταντινούπολη διάκονο Βονιφάτιο να προσπαθήσει να πείσει τον αυτοκράτορα να ανακαλέσει το διάταγμα και να αναθέσει την υπόθεση στον ίδιο. Φαίνεται, δε, ότι ο Βονιφάτιος πέτυχε στην αποστολή του γιατί από την τρίτη επιστολή του πάπα μαθαίνουμε ότι πήγαν στην Ρώμη εκπρόσωποι τόσο του Κερκύρας όσο και του Ευροίας. Εκεί συμφωνήθηκε ότι ο Ευροίας θα παρέμενε φιλοξενούμενος στην Κασσιώπη χωρίς, όμως, να προβαίνει σε ενέργειες που θα έθιγαν την κανονική δικαιοδοσία του Κερκύρας και έτσι έληξε το ζήτημα.

Κατά τους επόμενους αιώνες η Κασσιώπη συνεχίζει να είναι μία αξιόλογη πόλη, γεγονός που σχετίζεται με τη στρατηγική της θέση, όπως και ολόκληρη η Κέρκυρα, που καλείται να παίξει έναν αναβαθμισμένο ρόλο, όντας ενδιάμεσος σταθμός και ασφαλές λιμάνι κατά την αποστολή βυζαντινών στρατευμάτων στην Κάτω Ιταλία, ειδικά ύστερα από την πτώση της Σικελίας στους Άραβες. Άλλωστε, την ακμή της πόλης μαρτυρεί και το αρχαιότατο κάστρο της, το οποίο ύστερα από φονικότατες μάχες παραδίδεται στους Βενετούς το 1386 ύστερα από έναν αιώνα περίπου ανδηγαυική κατοχή. Τότε, οι βενετοί για να μην χρησιμοποιηθεί ποτέ ξανά εναντίον τους το κατέστρεψαν εκ βάθρων αφήνοντας την πόλη ανοχύρωτη. Από τότε αρχίζει η παρακμή της.

Η φήμη, όμως, της πόλης ουδέποτε έπαψε να υπάρχει χάρις στον ονομαστό ναό της Παναγίας που υπήρχε και υπάρχει εκεί. Η παράδοση αναφέρει ότι έχει ανεγερθεί πάνω στα ερείπια του ναού του Κασσίου Διός και ότι είχε αφιερωθεί στη Ζωοδόχο Πηγή. Μάλιστα, όπως μας πληροφορεί ο δημοσιογράφος Μιχαήλ Λάνδος σε σχετική μελέτη του που είδε το φως της δημοσιότητας το 1896 στην Κέρκυρα, στο ναό υπήρχε μία θαυματουργική κανδήλα και, πριν από την κεντρική είσοδο, μία τεράστια συκιά που θεράπευε τους πυρετούς. Όμως, εκείνο για το οποίο ο ναός σεμνύνονταν ήταν η θαυματουργική εικόνα της Παναγίας την οποία, εκτός από τους ντόπιους, ευλαβούνταν ιδιαίτερα οι παραπλέοντες ναυτικοί και την επικαλούνταν κάθε φορά προκειμένου να γλιτώσουν από τις φοβερές καταιγίδες των παρακειμένων Ακροκεραυνίων ακτών. Για το γεγονός αυτό τα αφιερώματά τους ήταν υπεράριθμα.


......................................................................
Το 1530 στον ίδιο χώρο συνέβη το γνωστό υπερφυές θαύμα της Παναγίας, που έδωσε το φως του στον νεαρό Στέφανο, ο οποίος είχε καταδικαστεί άδικα για ληστεία και είχε τυφλωθεί. Το περιστατικό σκιαγραφείται γλαφυρά από των σύγχρονο των γεγονότων κερκυραίο Νίκανδρο Νούκιο καθώς και από τον Παχώμιο Ρουσάνο, ο οποίος εξιστορεί το θαύμα σε ιαμβικούς στίχους.
Το γεγονός αυτό γρήγορα έγινε γνωστό σε όλο το νησί με αποτέλεσμα να διαδοθεί παντού η ευλάβεια προς την Παναγία την Κασσωπίτρα ή, επί το λογιώτερον, την Κασσωπία. Έτσι, σε αρκετά χωριά ανεγέρθηκαν ναοί ή ιδρύθηκαν προσκυνητάρια («ντεπόζιτα») σε ήδη υπάρχοντες, όπως σε Σιναράδες, Αναπλάδες, Κάτω Κορακιάνα, Χλωμοτιανά, Πέλεκας κλπ. Μάλιστα, στην περιοχή Φιγαρέτο στο Κανόνι κτίστηκε και περικαλής μονή. Τόσο πολύ εξαπλώθηκε η σχετική ευλάβεια ώστε να ξεπεράσει τα όρια της Κέρκυρας, με αποτέλεσμα να συναντά κανείς εκκλησία της Κασσωπίτρας στη γειτονική Άρτα της Ηπείρου!

Επτά χρόνια μετά το θαύμα, το 1537, η εκκλησία καταστρέφεται από τους τούρκους ενώ το 1590 οι βενετοί την ανοικοδομούν, όπως αναφέρει σχετική επιγραφή που βρίσκεται στην είσοδο του ναού: HOC TEMPLVM DIVAE GLORIOSEQVE/ SEMP(ER) VIRGINIS MARIAE DICATVM A TVRCIS SEVISSIMIS PIRATTIS/ DEVASTATVM FVIT INDE CV. A/ PETRO FRANC. MALIPETRO TRI/REMIVM GVBERNATORI RESARC/ITVM ESSET NEC NO POSTEA A/ PHILIPPO PASCALICO SINI ADRIA/TICI PREFECTO AMPLIATVM TAND/EM A NICOLAO SVRIANO CL/ASSIS VENETAE PROVISORE MA/XIMA CAPITATE DVCTO MAGIS/ AVCTVM AC ILLVSTRVM FVIT/ ANNO MDLXXXX. Επιπλέον, ο περιηγητής Ιωσήφ Παρτς διασώζει και δεύτερη επιγραφή σε παρακείμενο πηγάδι [ANTONI]O MARINO PRIOLO 2do/ [PR]OCONSVLE REPARATVM/ PETRO BALBI PROVISORE ET/ PREFECTO CORCVRE που αναφέρεται στους κατασκευαστές του.

Κατά τον 19ο αιώνα, από τον ανωτέρω μνημονευθέντα Λάνδο πληροφορούμαστε ότι το 1842 στον ναό της Κασσιώπης έλαβε χώρα μία τεράστιας κλίμακας ιεροσυλία, όπου εκλάπη καθετί πολύτιμο. Μάλιστα, οι ιερόσυλοι δεν δίστασαν να κλέψουν ακόμη και το ασημένιο «πουκάμισο» της εφέστιας εικόνας. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην εγκατάλειψη του ναού. Ευτυχώς που δύο χρόνια αργότερα διορίστηκε εφημέριος ο π. Κωνσταντίνος Παπαδάτος, ο οποίος με τις άοκνες προσπάθειές του ευπρέπισε το ναό και ευτύχησε να δει το γιο του Αριστοτέλη διάδοχό του στην εφημερία της εκκλησίας.
Η Παναγία η Κασσωπία, επομένως, είναι η ζώσα ιστορία και, παράλληλα, ένα από τα σεπτά σεβάσματα αυτού του τόπου, όπου οι αιώνες υποκλίθηκαν, οι ισχυροί γονάτισαν και οι κερκυραίοι κατέθεσαν ευλαβικά το απόθεμα της ίδιας της ψυχής τους.

Γιώργος Γαστεράτος
......................................................................
FOTO από http://kassopitra.blogspot.com/ 
καί από http://corfiatikoanagnosma.blogspot.com/2010/10/blog-post_3771.html 
Eπισκεφτείτε τις ηλεκτρονικές σελίδες.
Eυχαριστίες (έστω εκ των υστέρων) για τη χρησιμοποίηση των φωτογραφίών.