ΟΙ ΑΝΑΠΛΑΔΕΣ ΛΕΥΚΙΜΜΗΣ
ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΟΥ
Γιώργος Γαστεράτος
Ένα από θα ερωτήματα που κατά καιρούς τίθενται σχετικά με το παρελθόν είναι αυτό της καταγωγής και προέλευσης ανθρώπων, οικογενειών και οικισμών. Το ερώτημα αυτό, όπως και την προσπάθεια απαντήσεων, το συναντάμε συχνά στην τοπική ιστοριογραφία και έρευνα, καθώς η ιστορία της Κέρκυρας είναι αντικειμενικά από τις πλουσιότερες στον ελληνικό χώρο, υποστηριζόμενη από ένα επίσης πλούσιο ιστορικό αρχείο, θησαυρό γνώσεων και πληροφοριών.
Στο χώρο μας, τη Λευκίμμη, συχνά τίθεται το ερώτημα για την καταγωγή του χωριού Αναπλάδες, χωρίς, ωστόσο, να έχει δοθεί μέχρι σήμερα κάποια πειστική απάντηση. Αρκετές φορές, μάλιστα, γίνεται λόγος για πελοποννησιακή καταγωγή, η οποία στηρίζεται σε κάποιες ενδείξεις όπως το όνομα που παραπέμπει στη λέξη Ανάπλι, όπως λεγόταν παλιότερα το Ναύπλιο, η πελοποννησιακή(;) κατάληξη –όπουλος των επιθέτων που απαντούν εκεί, όπως Χρυσικόπουλος, Παπαβλασόπουλος κ.α. και η συνοικία Μανιουράτικα, της οποίας το όνομα θυμίζει Μάνη.
Ωστόσο, οι ενδείξεις δεν είναι πάντα ασφαλής βοηθός στην προσπάθεια για την ανάσυρση των ψηγμάτων του παρελθόντος, το οποίο σαν άβυσσος μας περιβάλλει. Εξ όσων μπορούμε να γνωρίζουμε, πρώτος ο αείμνηστος Σπύρος Κατσαρός, στις ιστορίες του, είχε υποστηρίξει την πελοποννησιακή καταγωγή του χωριού Αναπλάδες, στηριζόμενος στη μελέτη Ἡ ἐν Κερκύρᾳ ἀποίκισις τῶν Ναυπλιέων καὶ Μονεμβασίων του ιστορικού Λαυρεντίου Βροκίνη, οποίος, όμως, δεν λέει ακριβώς κάτι τέτοιο αλλά υποστηρίζει γενικά ότι εγκαταστάθηκαν στην κερκυραϊκή ύπαιθρο Ναυπλιώτες και Μονεμβασιώτες που κατέφυγαν στην Κέρκυρα, μαζί με το γνωστό στρατιωτικό σώμα των Stradioti, όταν το 1540 έπεσε το Ναύπλιο και η Μονεμβασιά στους Τούρκους!
Επιπλέον, πολλοί από όσους επιχειρούν να γράψουν εγχειρίδια ιστορίας, συχνά ο ένας αντιγράφει και στηρίζεται στον άλλον χωρίς να ελέγχει την πηγή του, με αποτέλεσμα ένα λάθος να επαναλαμβάνεται και να διαιωνίζεται. Αρκετές φορές, δε, πρόκειται για χοντροειδή λάθη, ο μη εντοπισμός των οποίων προκαλεί εντύπωση! Το ίδιο θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε και στην περίπτωσή μας: Η αστήρικτη και ίσως βιαστική πληροφορία του Κατσαρού να επαναλαμβάνεται και να πλανάται ως σήμερα. Σ’ αυτό ίσως βοηθάει και η επιπόλαιη άποψη ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Λευκίμμης, αν όχι όλο, από κάπου έχει έλθει, λες και στη γόνιμη και πλούσια περιοχή μας δεν κατοικούσαν κάποτε άνθρωποι αλλά «…σκύμνοι ωρυόμενοι του αρπάσαι και ζητήσαι παρά τω Θεώ βρώσιν αυτοίς».
Προσεγγίζοντας, λοιπόν, το θέμα της προέλευσης των Αναπλάδων, κατ’ αρχήν θα πρέπει να τονίσουμε ότι το όνομα αυτό είναι σχετικά νεώτερο. Έως τα τέλη του 17ου αιώνα εντοπίζουμε τον οικισμό στα διάφορα νοταριακά έγγραφα με το παραπλήσιο όνομα Στανοπουλάδες, από το οποίο προέρχεται το σημερινό με την πρόθεση στις. Δηλαδή: Στανοπουλάδες > Στ’ανοπλάδες > Αναπλάδες. Τα επίθετα ήταν τα ίδια περίπου με τα σημερινά, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που έχουν εκλείψει. Όσον αφορά, δε, το όνομα «Μανιουράτικα» της ομώνυμης συνοικίας, είναι ξεκάθαρο πλέον πως ουδεμία σχέση έχει με τη Μάνη (άλλωστε, αν ετυμολογείτο από την Μάνη, θα έπρεπε να λέγεται Μανιάτικα) αλλά αποδεδειγμένα δηλώνει το μέρος όπου κατοικούσαν οι έχοντες το επίθετο Μαν(ι)ούρας, όπως κατ’ επανάληψη αυτό εμφανίζεται στα νοταριακά έγγραφα του ιστορικού αρχείου, και δηλώνει προφανώς αυτόν που ασχολείται με την τυροκομία. Τέλος, η κατάληξη –όπουλος παραπέμπει σε βυζαντινά επίθετα (πχ. Αργυρόπουλος, Στρατηγόπουλος κ.α.), καθώς η Κέρκυρα για αιώνες ήταν τμήμα της βυζαντινής επικράτειας, ενώ το επίθετο «Γαρδικιώτης», που επίσης απαντάται στην περιοχή, είναι από τα παλαιότερα καταγεγραμμένα. Ειρήσθω εν παρόδω ότι η λέξη «Γαρδίκι» ή «Γαρδίκιον» (πληθ.: Γαρδίκια), από όπου προέρχεται ο Γαρδικιώτης, ετυμολογούμενη από τους παλαιοσλαβικούς τύπους гордьсь ή градьсь, δηλώνει γενικά τον πύργο, το κάστρο, τον οχυρωμένο οικισμό, την πολίχνη και εχρησιμοποιείτο κατά κόρον στη βυζαντινή εποχή.
Επιπλέον, στοιχείο ενδεικτικό της παλαιότητας του οικισμού είναι η ύπαρξη του ναού του αγίου Αρσενίου. Ο άγιος Αρσένιος, αρχιεπίσκοπος της Κέρκυρας κατά τον 10ο αιώνα, ήταν ο άγιος - προστάτης του νησιού πριν από την έλευση, κατά τον 15ο αιώνα, του λειψάνου του αγίου Σπυρίδωνα, γεγονός που συνετέλεσε, μαζί με άλλους λόγους, στην εξαφάνιση της σχετικής ευλάβειας. Αξίζει, δε, να σημειωθεί ότι επρόκειτο για μία ευλάβεια - λατρεία τοπικής εμβέλειας και επομένως, αν οι κάτοικοι του οικισμού Στ’Ανοπ(ου)λάδες ήταν έποικοι, θα ήταν αδύνατον να κτίσουν εκκλησία σε έναν άγνωστο γι’ αυτούς άγιο.
Η παλαιότητα, όμως του οικισμού και των κατοίκων του φαίνεται ξεκάθαρα και από τις συμβολαιογραφικές πράξεις που μας έχουν σωθεί. Στα κατάστιχα του συμβολαιογράφου ιερέως Σταματίου Κοντομάρη, που καλύπτουν πράξεις από το 1588 έως το 1614, έχει διασωθεί μία προγενέστερη συμβολαιογραφική πράξη που συντάχθηκε στις 20 Ιουνίου 1400 από το νοτάριο Ιωάννη Σπαρμιώτη. Για την εν λόγω πράξη, που αντιγράφθηκε κατά το χρονικό διάστημα από 11 έως 20 Μαρτίου 1598, έχει γίνει η υπόθεση ότι ο ενδιαφερόμενος που την προσκόμισε ήταν είτε απόγονος των συμβαλλομένων είτε άλλο πρόσωπο, στο οποίο θα είχε περιέλθει η νομή ή η κυριότητα των αναφερόμενων περιουσιακών στοιχείων.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την πράξη, ο Θεόδωρος Μαυρόπουλος, πράκτορας της δεκαρχίας των Εξωκαστρινών και της πρακτορίας της Μέσης, και ο πρωτόγηρος της δεκαρχίας Γεώργιος Κομπολίτης, εκ μέρους της δεκαρχίας, συμφώνησαν με τον ιερέα Ιωάννη Παπαβλασόπουλο από το χωριό Στανοπουλάτες για παραχώρηση περιουσιακών στοιχείων, που ανήκαν στη δεκαρχία των Εξωκαστρινών και βρίσκονταν στην περιοχή των χωριών Πολιτάδες και Στανοπουλάτες της πρακτορίας Λευκίμμης.
Το έγγραφο αυτό, εντός των πολύτιμων στοιχείων για την οργάνωση και τη λειτουργία των δεκαρχιών στο νησί, είναι σημαντικότατο γιατί εμφανίζεται ο οικισμός των Στανοπουλάδων και το επίθετο Παπαβλασόπουλος τουλάχιστον από το έτος 1400, εκατόν σαράντα χρόνια δηλαδή πριν την πτώση του Ναυπλίου και της Μονεμβασιάς στους Τούρκους και τον εποικισμό στην Κέρκυρα των κατοίκων τους.
Επομένως, από όλα όσα εκθέσαμε παραπάνω, προκύπτει ότι δεν απέχουμε από την αλήθεια αν δεχτούμε ότι ο οικισμός των Αναπλάδων είναι από τους παλαιότερους στην Κέρκυρα, με γηγενή πληθυσμό και πανάρχαιες ρίζες που ανάγονται στο μεσαιωνικό (βυζαντινό) μας παρελθόν.
Γιώργος Γαστεράτος
M. Vasmer, Die Slaven in Griechenland, Λειψία 19702, αρ. 58, σ. 26 και αρ. 23, σ. 88 και Fr. Von Miklosich, Lexikon Palaeoslovenico - Graeco – Latinum, Βιέννη 1862-1865 (ανάτ. Αalen 1977), σ. 141.
Δεκαρχία: Ενότητα φορολογικής φύσεως με βυζαντινές καταβολές.
Σπυρίδωνος Χρ. Καρύδη, «Αντίγραφα νοταριακών πράξεων του 15ου αι. στα κατάστιχα του κερκυραίου νοταρίου ιερέα Σταματίου Κοντομάρη», Παρνασσός, 41(1999).
